Hoofdstukken

Hoofdstuk 1 - Inleiding
Vliegen zijn vies, lastig en lelijk. Althans, zo denken veel mensen. Totdat ze kennis maken met zweefvliegen. Met hun opvallende kleurpatronen en luchtacrobatiek onderscheiden ze zich van andere vliegen. Ook de diversiteit aan levenswijzen maakt dat zweefvliegen de laatste vijftig jaar onder insectenonderzoekers een toenemende populariteit genieten. Omdat zweefvliegen overal in Nederland voorkomen en er goede Nederlandstalige determinatieliteratuur beschikbaar is, is de kennis over deze insectengroepsterk gegroeid. Om alle beschikbare kennis en nieuwe informatie samen te brengen ging in 1998 het zweefvliegenproject van start. Met de totstandkoming van dit deel in de serie Nederlandse Fauna is die kennis over de verspreiding en ecologie van de zweefvliegen in ons land gebundeld en uitgebracht voor iedereen die zich met deze interessante insectengroep wil bezighouden.

Hoofdstuk 2 - Historisch overzicht en databank
Het verging de zweefvliegen niet heel anders dan veel andere diergroepen. Het was Carolus Linnaeus (1707-1778) - de‘vader’ van de taxonomie - die met zijn soortbeschrijvingen een start maakte met de herkenning van deze insecten. De kennis over herkenning, verspreiding en ecologie van zweefvliegen is sindsdien sterk gegroeid. Dit hoofdstuk zet uiteen hoe gedurende de afgelopen twee eeuwen de belangrijkste ontwikkelingen in het onderzoek zijn verlopen, met name in Nederland. Vervolgens komt het zweefvliegenproject aanbod, dat de historische en recente Nederlandse onderzoeksgegevens heeft gebundeld. Al deze gegevens zijn verwerkt in een overzichtelijke databank, die de basis vormt voor dit deel van de serie Nederlandse Fauna.

Hoofdstuk 3 - Levenswijze van volwassen zweefvliegen
Zweefvliegen zijn mooi om te zien, maar echt interessant worden ze wanneer je meer over hun levenswijze te weten komt. Dit hoofdstuk geeft basale kennis over het volwassen zweefvliegenleven. Naast bekende aspecten, zoals zweefgedrag en bloembezoek, komen ook minder bekende onderwerpen aan bod. Denk aan het migratiegedrag van sommigesoorten en de geluiden die zweefvliegen kunnen maken. Zoals dat past bij een hoofdstuk over het leven eindigt dit hoofdstuk met doodsoorzaken.

Hoofdstuk 4 - Onvolwassen stadia en levenscyclus
De meeste mensen denken bij zweefvliegen meteen aan de volwassen dieren. Dit is niet zo gek, want deze vallen het meeste op. Aan het volwassen leven gaat echter een verborgen leven vooraf, dat minstens zo interessant is. De levenswijze van de onvolwassen stadia, met name de larven, bepaalt in hoge mate waar en wanneer je de volwassen vliegen aantreft. Dit hoofdstuk bespreekt de zeer gevarieerde voedingsgewoonten van de larven. Dan volgt een bespreking van doodsoorzaken van zweefvlieglarven, waaronder parasitisme door sluipwespen. Het hoofdstuk besluit met een bespreking van enkele aspecten van de levenscyclus, zoals generaties, diapauze en overwintering.

Hoofdstuk 5 - Verspreiding
Niet overal in Nederland komen dezelfde zweefvliegen voor. Zo heeft Zuid-Limburg een andere soortensamenstelling dan de Veluwe. Dit hoofdstuk geeft inzicht in de verspreiding van zweefvliegen in ons land, verdeeld in twaalf zweefvliegenclusters. Voorafgaande aan de bespreking van de clusters wordt uiteengezet welke analyse is gebruikt om tot die indeling te komen. Aansluitend op de bespreking van de verspreidingspatronen binnen onze landsgrenzen wordt de soortenrijkdom in een internationale context geplaatst, met de nadruk op Europa.

Hoofdstuk 6 - Biotopen
Zweefvliegen voelen zich niet zomaar overal thuis. De ene soort houdt van een droge omgeving met veel zon, terwijlde andere liever de schaduw opzoekt. Sommige soorten zijn kritisch in hun voedselkeuze, andere nemen het niet zo nauw. Door zulke uiteenlopende voorkeuren verschilt de zweefvliegenfauna sterk tussen bijvoorbeeld een eiken-haagbeukenbosen een laagveenmoeras. Dit hoofdstuk beschrijft welke factoren een rol spelen in de biotoopvoorkeuren van zweefvliegen, om vervolgens de zweefvliegenfauna van diverse biotopen te omschrijven.

Hoofdstuk 7 - Veranderingen, bedreigingen en bescherming
De voorgaande hoofdstukken geven misschien de indruk dat de Nederlandse zweefvliegenfauna een statisch geheel is. Dat is niet het geval. De fauna verandert door de jaren heen. Niet alleen breiden bepaalde soorten hun areaal uit terwijl dit bij andere inkrimpt, ook verschijnen en verdwijnen er soorten. Dit hoofdstuk beschrijft hoe de Nederlandse zweefvliegenfauna gedurende de afgelopen honderdvijftig jaar is veranderd. De eerste twee delen zijn beschrijvend van aard: wat is er nu daadwerkelijk veranderd en welke soorten zijn bedreigd? Het derde deel probeert de veranderingen in de zweefvliegenfauna te verklaren met factoren die in de Nederlandse natuur een rol spelen, zoals schaalvergroting van het landschap, veranderingen in de bossen en klimaatverandering. Tot slot worden beheermaatregelen voor zweefvliegen beschreven en komt de mogelijke rol van zweefvliegen als indicatorsoorten aan bod.

Hoofdstuk 8 - Verwantschappen en naamgeving
Wereldwijd zijn zo’n honderdtwintigduizend soorten vliegen en muggen bekend, waarvan ongeveer zesduizend soorten zweefvliegen. Om in die veelheid aan soorten orde te herkennen worden ze ingedeeld op basis van hun onderlinge verwantschappen en evolutionaire ontwikkeling. Beide onderwerpen komen in dit hoofdstuk aan de orde. Een belangrijk onderdeel van dit hoofdstuk vormt de systematische naamlijst van de Nederlandse zweefvliegen. Deze lijst laat de Nederlandse soorten zien in een rangschikking volgens de huidige opvattingen over verwantschappen.De lijst wordt ingeleid door een overzicht van naamsveranderingen uit het verleden, verwachtingen hierover voor de toekomst en een verklaring van de wetenschappelijke genusnamen.

Hoofdstuk 9 - Zelf zweefvliegen onderzoeken
Dit boek bewijst dat er veel over zweefvliegen te lezen valt, maar het is natuurlijk vooral interessant om de dieren inlevenden lijve te bestuderen. Gelukkig is dat niet bijzonder moeilijk. Ze zijn vlak in de buurt te vinden, zoals in een parkje of zelfs in de eigen tuin, als er maar bloemen aanwezig zijn. Dit hoofdstuk behandelt de praktische kanten van de zweefvliegenstudie. Allereerst wordt er stilgestaan bij het werk aan de volwassen dieren. Waar zijn ze te vinden en hoe kunnen ze worden gevangen? Hoe valt te ontdekken om welke soort het gaat? Hoe zijn ze te prepareren en te bewaren? Vervolgens wordt ingegaan op het bestuderen van de larven, iets waar maar weinig mensen zich mee bezighouden, terwijl het bijzonder boeiend is. Het zoeken en laten opgroeien van de larven is leuk om te doen en kan bovendien veel nieuwe informatie over de biologie en ecologie opleveren. Doel van dit hoofdstuk is dan ook om voldoende houvast te bieden om straks zelf met zweefvliegen en hun larven aan de slag te gaan.

Hoofdstuk 10 - Soortbesprekingen
In dit hoofdstuk worden alle in Nederland gevonden soorten zweefvliegen afzonderlijk behandeld, met uitzondering van enkele geïmporteerde Merodon-soorten (zie betreffende genustekst). Zowel de genera als de soorten per genus zijn alfabetisch gerangschikt om het opzoeken gemakkelijker te maken. Voor een systematische indeling verwijzen we naar de naamlijst in hoofdstuk 8.

Hoofdstuk 12 - Literatuur
Titels met een of twee auteurs zijn alfabetisch en op jaar geordend. Titels met meer dan twee auteurs volgen hierop in chronologische volgorde. In de tekst wordt naar een titel met twee auteurs verwezen met Auteur1 & Auteur2 (2003), naar titels met meer auteurs met Auteur1 et al. (2003). Meer titels van dezelfde auteur(s) per jaar worden voorzien van a, b etc.

Hoofdstuk 13 - Summary
The Netherlands are a small country, but nevertheless a respectable number of 328 species of hoverflies are known from within its borders. The knowledge of the hoverfly fauna of the Netherlands has greatly improved over the last 10 years, as a result of a national recording scheme. This book presents a comprehensive review of knowledge on the Dutch hoverfly fauna in a way that should be attractive not only for serious entomologists, but also for amateur naturalists and anyone interested in nature policy and -management. The first nine chapters deal with general topics like ecology, behaviour, diversity, evolutionary history, taxonomy, threats and conservation of hoverflies. In chapter 10, the species accounts give information separately for each species.