Zadeldwergzandbij leidt marginaal bestaan
20 juli 2022. - De zadeldwergzandbij is een zeldzame bijensoort. Tot voor kort was ze bekend van slechts drie populaties, twee in Drenthe en één in Zuid Limburg. Vroeger kwam de zadeldwergzandbij algemeen voor op de binnenlandse zandgronden. Afgelopen seizoen is deze bijensoort herontdekt op de Veluwe, maar blijkt daar een marginaal bestaan te hebben.
De zadeldwergzandbij is een bijensoort van heide en heischrale graslanden. Deze zandbij is oligolectisch op de plant tormentil. Dat wil zeggen dat de vrouwtjes uitsluitend stuifmeel verzamelen op tormentil, en mogelijk enkele andere soorten ganzerik. Ze heeft maar één generatie en vliegt in het voorjaar van eind april tot begin juni. Vroeger was de zadeldwergzandbij niet zeldzaam op heide in het Gooi en op de Veluwe. Maar tegenwoordig is de zadeldwergzandbij zeldzaam. Tot voor kort waren slechts populaties bekend uit het Dwingelderveld, en twee jaar geleden is een tweede Drentse populatie ontdekt op het Holtingerveld. Daarnaast is een populatie bekend in het Limburgse Spaubeek.
Vrouwtje zadeldwergzandbij foeragerend op tormentil (foto John Smit).
Locaties met buffering tegen verzuring
Op 12 mei 2022 werd een nieuwe populatie van de zadeldwergzandbij ontdekt op de Edese heide. Hier werden enkele exemplaren waargenomen op tormentil langs een betonnen fietspad. Met enkele gerichte zoekacties werd de zadeldwergzandbij ook op verschillende andere heideterreinen op de Veluwe gevonden. Op Kroondomein Het Loo lijkt de soort zelfs redelijk wijd verspreid voor te komen. Alle waarnemingen werden gedaan op tormentil en altijd in een rijkere heide met een heischraal karakter. Bijvoorbeeld langs betonnen of geasfalteerde fietspaden, betonnen waterkanalen, bij leemkuilen of langs leem-kiezelpaden en schelpenpaden. Allemaal locaties waar nog enige buffering - door de kalkrijke schelpen, leem en beton - aanwezig is op de verder zure zandgrond. Zo waren er naast tormentil vaak ook andere kenmerkende soorten van meer gebufferde omstandigheden aanwezig, zoals hondsviooltje en liggende vleugeltjesbloem. Dat de zadeldwergzandbij vroeger niet zeldzaam was in het Gooi en op de Veluwe geeft aan dat de heideterreinen er vroeger in betere staat waren dan tegenwoordig. Ze waren minder zuur, minder vergrast en bloemrijker.
Biotoop waar de zadelwergzandbij is gevonden op de Veluwe, met tormentil langs een pad (foto Jaap Bouwman).
Het huidige verspreidingsbeeld van de zadeldwergzandbij op de Veluwe geeft eens te meer weer dat de Veluwe gebukt gaat onder verzuring en stikstofdepositie. De zadeldwergzandbij heeft hier letterlijk een marginaal bestaan, en leeft vrijwel uitsluitend langs de paden die een bufferend effect hebben. Het belang van meer buffering binnen het zure heidelandschap is niet alleen voor de zadeldwergzandbij, maar voor een breed scala aan bedreigde heideinsecten van groot belang.
Tekst: John Smit, Kees Goudsmits EIS Kenniscentrum Insecten; Jaap Bouwman Kroondomein Het Loo
Foto’s: John Smit, Jaap Bouwman