Transatlantisch bezoek: Virginische houtbij in Bunnik

12 juni 2020. - Op een doordweekse ochtend stond Bram ter Keurs in zijn achteruin, toen zich een zeer grote bij liet zien. Het bleek een Virginische houtbij: een Noord-Amerikaanse bijensoort die nooit eerder in ons land gezien is. Ongetwijfeld is deze door menselijk toedoen in Nederland verzeild geraakt. Als dit vaker gebeurt, dan bestaat echter de mogelijkheid dat deze spectaculaire verschijning vaste voet aan de grond krijgt in Europa...

De ontdekker vertelt

"Op 10 juni 2020 sta ik rond 10:45 uur in mijn achtertuin in Bunnik (Utrecht). De zon schijnt en het is vrijwel windstil. Ik zie een uitzonderlijk grote bij foerageren op rode spoorbloem Centranthus ruber, ijzerhard Verbena bonariensis en prikneus Lychnis coronaria. Vanwege de grootte en het zwartglanzende achterlijf moet ik direct aan de blauwzwarte houtbij Xylocopa violacea denken. Het borststuk en een deel van het achterlijf zijn echter rossig behaard. Door de zoeker van mijn camera zie ik daarbij dat het uiteinde van de vleugels grijs berookt is. Na een aantal keer afdrukken, vliegt de bij weg in noordelijke richting."

Al gauw werd duidelijk dat het hier ging om een vrouwtje van de Virginische houtbij Xylocopa virginica.

Herkenning van de Virginische houtbij

De Virginische houtbij lijkt wel op de in Nederland inheemse blauwzwarte houtbij: beide soorten zijn zeer groot (groter dan onze hommels bijvoorbeeld) en hebben een zwart lichaam met blauwe metaalglans. Bij de Virginische houtbij is de rugzijde van het borststuk echter geheel rossig behaard, met uitzondering van een rond, kaal zwart plekje op het midden. Het eerste achterlijfssegment is licht behaard. De vleugels zijn grijs berookt, iets lichter aan de basis met een donkere rand aan het uiteinde van de vleugels. Het achterlijf is zwartglanzend.

De Virginische houtbij (links) is gemakkelijk te onderscheiden van de blauwzwarte houtbij (rechts) aan het rossig behaarde borststuk. Foto's: Bram ter Keurs (links) & Pieter van Breugel (rechts). 

In Europa komt geen andere houtbijensoort voor die hierop lijkt. In Azië zijn gelijkende soorten met een geelachtig behaard borststuk, maar die missen de kale middenvlek. In Noord-Amerika kunnen mannetjes verward worden met die van een andere soort, maar de vrouwtjes daarvan missen de gele borststukbeharing.

Houthandel

De Virginische houtbij is afkomstig uit Noord-Amerika. In Noord-west Europa zijn slechts enkele waarnemingen bekend, waaronder één in Engeland in 1996 en één in West-Vlaanderen in 2015. Aangenomen wordt dat deze dieren worden meegevoerd met hout uit Noord-Amerika. Een kilometer ten zuidoosten van de vindplaats in Bunnik is een houthandelsbedrijf gevestigd dat ook hout uit Noord-Amerika importeert. Mogelijk is dit de bron van deze waarneming, maar de herkomst van de eerste Virginische houtbij voor Nederland valt natuurlijk niet met zekerheid te achterhalen. 

Bram ter Keurs & Menno Reemer