Nieuw voor Nederland: meerjarige groefbij duikt op in Zuid-Hollands Bijenlandschap

Meerjarige groefbij nieuw voor Nederland

17 juni 2024. - Een bosje in een veenweidegebied en museumpark Archeon. Hier werd de meerjarige groefbij voor het eerst in Nederland ontdekt. Geen typische plekken voor deze zuidelijke bijensoort, die van droogte en warmte houdt. Toch is te verwachten dat we de meerjarige groefbij de komende jaren vaker in ons land gaan zien. Dat is leuk, want deze bij houdt er een heel bijzondere, meerjarige levenswijze op na.

Nieuwe bijensoorten voor Nederland duiken bijna jaarlijks op. Meestal gaat het hierbij om zuidelijke soorten, die zich hier als gevolg van de klimaatopwarming steeds meer thuis voelen. Dit geldt ook voor de meerjarige groefbij (Lasioglossum marginatum), die dit jaar op twee plekken in Zuid-Holland gevonden werd. De eerste vondst was op 12 april in Hazerswoude. Hierbij ging het om een vrouwtje, zittend op een braamblad in een wilgenbosje in veenweidegebied. Op 7 juni werd zes kilometer van de eerste vindplaats een tweede vrouwtje gevonden in museumpark Archeon te Alphen aan den Rijn. Dit vrouwtje bezocht de bloemen van margriet in een door het museum aangelegd kruidentuintje.

De meerjarige groefbij is algemeen in de landen rond de Middellandse Zee. De meest noordelijke vondsten waren tot voor kort ter hoogte van Parijs en het zuidwesten van Duitsland. Bijna gelijktijdig met de Nederlandse vondst werd de meerjarige groefbij dit jaar echter ook in België aangetroffen, en wel op twee verschillende plekken in Vlaanderen. Blijkbaar breidt deze bij zich noordwaarts uit. De verwachting is dat we hem hier steeds vaker gaan zien.

Vrouwtje meerjarige groefbij (Bron: Alain Cipière)

Vrouwtje meerjarige groefbij op madelief (Bron: Alain Cipière)

Koningin van zes jaar oud

De meeste bijen hebben een solitaire levenswijze: één vrouwtje bouwt een eigen nestje en zorgt zelf voor de voedselvoorziening van haar nakomelingen. Sommige bijensoorten leven sociaal in een volk met werksters die zorgen voor het nageslacht van een koningin. De honingbij is hiervan het bekendste voorbeeld en ook hommels hebben deze levenswijze. Ook de meerjarige groefbij leeft sociaal in volken met werksters en een koningin. Heel bijzonder is dat deze koningin wel zes jaar oud kan worden. In die tijd kan het volk uitgroeien tot vele honderden werksters.

De meerjarige groefbij nestelt in zelfgegraven nesten in de bodem, op kale, zonnige plekken, liefst op zuidelijke hellingen. Vaak zijn de nestingangen gemarkeerd met torentjes van grond. Bij grote kolonies ziet dat er vrolijk uit.

Twee vrouwtjes van de meerjarige groefbij arriveren beladen met stuifmeel bij de nestingang (Bron: Alain Cipière)

De nestingangen van meerjarige groefbijen zijn vaak voorzien van een torentje gemaakt van grond (Bron: Alain Cipière)

Bijenlandschap

De ontdekking van de meerjarige groefbij in Hazerswoude en Alphen aan den Rijn vond plaats tijdens de driejaarlijkse bijenmonitoring van het Bijenlandschap. Dit initiatief is in 2015 van start gegaan en heeft tot doel om het landschap in het noordelijke gedeelte van Zuid-Holland bijvriendelijk in te richten en te beheren. Het Bijenlandschap heeft al meer mooie vondsten opgeleverd. De meerjarige groefbij is een welkome aanvulling op de bijenfauna in deze regio.

Vrouwtje meerjarige groefbij uit Alphen aan den Rijn (Bron: Menno Reemer)

Vindplaats van de meerjarige groefbij in Hazerswoude: een polderbosje met braam en brandnetel (Bron: Menno Reemer)

Herkenning

In Nederland zijn meer dan vijftig soorten groefbijen bekend (de geslachten Halictus en Lasioglossum). Zelfs voor bijenspecialisten zijn sommige van deze soorten moeilijk van elkaar te onderscheiden. De meerjarige groefbij is echter relatief eenvoudig te herkennen. Kenmerkend zijn de brede, ovale kop in combinatie met de lichte achterranden van de achterlijfssegmenten en het ontbreken van viltige haarvlekjes op het achterlijf. De soort doet een beetje denken aan een veel te grote gewone franjegroefbij (Lasioglossum sexstrigatum), een algemene soort in heel Nederland. Die is met een lichaamslengte van vijf à zes millimeter echter veel kleiner dan de meerjarige groefbij, die zo’n acht millimeter lang is.

Meerjarige groefbij gezien? Maak een foto en voer je waarneming in op Waarneming.nl.

Tekst: Menno Reemer, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto's: Menno Reemer; Alain Cipière