Binnendijken barstensvol bijen

29 september 2023. - Onderzoek naar de insectenrijkdom op binnendijken maakt steeds duidelijker welke sleutelrol deze ‘slaperdijken’ kunnen vervullen in het agrarisch gebied. Met name solitaire bijen en graslandvlinders bereiken soms duizelingwekkende dichtheden. De resultaten zijn onlangs gepubliceerd in De Levende Natuur.

Ecologisch belang van binnendijken

Binnendijken hebben een grote potentie als leefgebied voor allerlei insecten. Vanwege de unieke stabiele, warme en droge omstandigheden op dijkhellingen zijn ze aantrekkelijk als voortplantingslocatie en foerageergebied. Bovendien vormen ze lijnen in het uitgestrekte polderlandschap waarlangs dieren zich kunnen verplaatsen. De ecologische kwaliteit van de individuele dijken loopt echter nogal uiteen. Van sommige dijken is bekend dat ze een rijke flora en fauna hebben, maar het overgrote deel is om verschillende redenen sterk ecologisch verarmd. In het zeekleigebied van de Delta zijn in twee jaar tijd tientallen dijken geïnventariseerd op insecten. De resultaten zijn zeer bemoedigend. Ze geven aan dat er kansen liggen om met uitgekiend beheer op binnendijken een impuls te geven aan de kwaliteit van het omliggende boerenland.

Karakteristieke insectenrijke binnendijk, ook wel slaperdijk genoemd.

Nestelende bijen

Van bijen werden 130 verschillende soorten aangetroffen. Maar vooral de aantallen waren opzienbarend. In de meest bijenrijke stukken (ongeveer 25% van de dijkvakken) werden gemiddeld meer dan tweeduizend bijen per hectare aangetroffen. Plaatselijk bevonden zich in de taluds enorme nestaggregaties van duizenden nesten van meestal grasbijen en grijze zandbijen. Ook van hommels liepen de aantallen soms op tot duizend exemplaren per hectare, vooral daar waar veel bloemen aanwezig waren. Opvallend was ook het hoge aantal broedparasieten: bijen waarvan de larven de voedselvoorraad van andere bijen consumeren. Dit hoge aandeel koekoeksbijen is een aanwijzing van een grote hoeveelheid bijennesten in de dijkhellingen.

In totaal 51 verschillende dijken werden onderzocht in het zeekleigebied van Zeeland, de Zuid-Hollandse eilanden en westelijk Noord-Brabant. De selectie betrof een zo groot mogelijke variatie in bodemsoort, begroeiing, omgeving en beheer.

Rijke vliegplaatsen van vlinders

Bij de vlinders gaat eigenlijk hetzelfde verhaal op. Hoewel geen zeldzame soorten werden aangetroffen, waren de aantallen soms bijzonder hoog. Op de rijkere vliegplaatsen vlogen meer dan honderd exemplaren per hectare rond van oranje zandoogje, bruin blauwtje en/of hooibeestje. Vooral voor deze honkvaste graslandvlinders bewijzen de dijken hun waarde. Om hun levenscyclus veilig te volbrengen is in het dynamische polderland meestal weinig ruimte, maar op de ongestoorde dijken vinden ze daar kennelijk een plek voor. Van sprinkhanen tenslotte zijn plaatselijk ook hoge dichtheden aangetroffen, met name van de algemene ratelaar en krasser, maar ook van bruine sprinkhaan, spitskopje en greppelsprinkhaan.

Ook andere insectensoorten werden relatief vaak op de dijken aangetroffen: v.l.n.r. de gewone oliekever (de larve eet de voedselvoorraad uit bijennesten), de gewone wolzwever (eveneens een parasiet van nestelende bijen) en de gouden schallebijter (een warmteminnende loopkever van graslanden).

Vergelijking met omliggende agrarisch gebied

Dat de aangetroffen aantallen hoog zijn wordt bevestigd als de tellingen op de dijken worden vergelijken met die uit het omliggende agrarische gebied. Het aantal solitaire bijen op dijken is dan gemiddeld drie tot twintig keer hoger. Zelfs op dijken van lagere kwaliteit is het aantal solitaire bijen nog ruimschoots hoger dan in kruidenrijk grasland of akkerranden. Graslandvlinders kunnen op dijken drie tot zeven keer grotere aantallen bereiken dan elders. Hommels en overige dagvlinders bereiken op dijken gemiddeld gezien geen hogere dichtheden dan op kruidenrijk grasland of akkerranden. Van sprinkhanen is nog onvoldoende kwantitatief vergelijkingsmateriaal beschikbaar.

Het onderzoek naar de insecten op binnendijken gaat ondertussen door, waarbij de focus ligt op de relatie tussen insectenrijkdom, begrazing en andere beheervormen.

Deze korte film uit 2023 (6:30min) belicht de natuurwaarden van binnendijken (Bron: EIS).

Meer informatie

• Het volledige artikel is te vinden op Bestuivers.nl (pdf: 608 KB) en in De Levende Natuur.  
• Het onderzoek werd mogelijk gemaakt door Hommelhulp Nederland (Prins Bernhard Cultuurfonds, Zabawas en Dioraphte), Provincie Noord-Brabant en Waterschap Brabantse Delta.

Tekst: Olaf Klaassen en Niels Godijn, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels & Linde Slikboer, EIS 
Beeld: Niels Godijn