Zweefvliegen sterven steeds sneller uit
16 april 2024. - Het aantal soorten zweefvliegen dat uit ons land verdwijnt, was de afgelopen dertig jaar veel hoger dan daarvoor. Er is een scherpe trendbreuk begin jaren '90, wat samenvalt met de grootschalige introductie van insecticiden als neonicotinoïden. Voor bijen is het tempo waarin soorten verdwijnen constant. Dit blijkt uit een nieuwe studie.
Zweefvliegen en bijen zijn belangrijke bestuivers van bloemen, bomen en landbouwgewassen. Het gaat alleen niet goed met onze bestuivers. Meer dan de helft van de soorten bijen staat op de Rode Lijst (pdf download: 6,4 MB) en studies naar zweefvliegen in Nederland en Duitsland laten ook sterke achteruitgangen (pdf: 6,0 MB) zien in aantallen en aantallen soorten. Voor Nederland lag het tempo waarin soorten uitsterven de afgelopen dertig jaar bijna vijfmaal hoger dan in de periode daarvoor. Dit in tegenstelling tot wilde bijen, waarvoor het uitsterftempo over de jaren min of meer constant is. Dit blijkt uit een deze week gepubliceerde studie (pdf downoad: 0,7 MB).
Totaal aantal uitgestorven soorten bijen (blauw) en zweefvliegen (oranje, grijs) naar jaar van laatste waarneming. De zweefvliegen zijn gesplitst in een periode voor de trendbreuk van 1992 (oranje) en daarna (grijs) (Bron: EIS Kenniscentrum Insecten)
Versneld uitsterven vanaf jaren '90
Onderzoekers van EIS Kenniscentrum Insecten vinden een scherpe overgang van langzaam naar versneld uitsterven van zweefvliegen rond de jaren 1992 en 1993. Deze versnelde mate van uitsterven betreft met name soorten waarvan de larven van planten leven en die waarvan de larven bladluizen eten. Voor soorten met bacteriefilterende larven in water of hout is het tempo van uitsterven min of meer constant, vergelijkbaar met het uitsterven van bijen. Jarenlang hebben onderzoekers aangenomen dat soorten bijen in ons land sneller achteruitgaan dan zweefvliegen. Deze nieuwe studie bevestigt dit resultaat voor de periode van voor 1990. Daarna is het tempo van verdwijnen van zweefvliegen sterk versneld. Momenteel sterven er in Nederland per jaar tweeënhalf keer zo veel soorten zweefvliegen uit als wilde bijen.
Mogelijke oorzaken
De grootschalige achteruitgang van bestuivers en andere vliegende insecten kent meerdere oorzaken. Vernietiging van habitat, klimaatverandering, droogte, stikstof en pesticiden spelen allemaal een rol. Opvallend aan de nieuwe studie is dat juist de soorten waarvan de larven direct van planten leven of van bladluizen die op planten zitten, het zo slecht doen. Dit zijn bij uitstek de soorten die gevoelig zijn voor insecticiden als neonicotinoïden. Deze voor insecten zeer schadelijke stoffen komen veel voor in planten in de natuur en zijn ook gevonden in bladluizen. Ze zullen door opstapeling in hogere concentraties terechtkomen in plantenetende en in bladluisetende zweefvlieglarven dan in de bacteriefilterende larven in water of hout. De gevonden trendbreuk van 1992 en 1993 valt samen met de grootschalige introductie van neonicotinoïden in ons land.
Een vrouwtje van de doorzichtig-gele melkzweefvlieg, een soort die uit ons land verdwenen is en in heel West-Europa sterk achteruitgaat (Bron: Menno Reemer)
Doelen Nationale Bijenstrategie buiten beeld
Zweefvliegen zijn na bijen de belangrijkste bestuivers in ons land. Beide groepen zijn daarom onderdeel van de 'Nationale Bijenstrategie', het beleidsplan dat nastreeft de achteruitgang van wilde bestuivers in ons land in 2030 te stuiten. Deze studie illustreert dat de doelen van de Nationale Bijenstrategie buiten bereik dreigen te komen als er geen forse aanvullende maatregelen genomen worden.
Een bredere studie naar de achteruitgang van zweefvliegen in Nederland is door EIS in samenwerking met het Centraal Bureau voor de Statistiek uitgevoerd in opdracht van de overheid. Het basisrapport Rode Lijst Zweefvliegen is in maart aan het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedsekwaliteit opgeleverd. Wanneer de overheid de Rode Lijst publiceert, is op dit moment onbekend.
Meer informatie
Tekst: Theo Zeegers, EIS Kenniscentrum Insecten
Foto’s: Menno Reemer (leadfoto: de zwartspriet-wimperzweefvlieg (Dasysyrphus pinastri) is een soort waarvan de larven leven van bladluizen); EIS Kenniscentrum Insecten