Zwaluwbijen op de Maasvlakte
14 juli 2020. - Enkele weken geleden werd op de uiterste punt van de Maasvlakte (Rotterdam) een kolonie zwaluwbijen Hoplitis anthocopoides gevonden. Dit is een in Nederland uiterst zeldzame soort, waarvan alleen vondsten bekend zijn uit de jaren 1950 in zuidelijk Limburg. De dichtstbijzijnde gekende populatie bevindt zich in de haven van Antwerpen. De kern van het verspreidingsgebied van de zwaluwbij is Centraal Europa.
Vrouwtje zwaluwbij op de Maasvlakte. Foto Niels Godijn.
Mannetje zwaluwbij op de Maasvlakte. Foto Niels Godijn.
De zwaluwbij dankt haar naam aan de nestelwijze. Op verticale delen van grote rotsen en stenen worden nestcellen van klei en kleine steentjes gemetseld. Het is voor zover bekend de enige bij in Europa die op deze wijze nestelt. Op de Maasvlakte werden tientallen van deze nestjes gevonden. Voor nectar en stuifmeel zijn de sterk gespecialiseerde bijen geheel afhankelijk van slangenkruid.
Het leefgebied van de zwaluwbij op de Maasvlakte: droog grasland met slangenkruid. Foto Niels Godijn.
Het terrein waar de zwaluwbij op de Maasvlakte leeft is een ruderale, structuurrijke hoek langs een parkeerplaats aan de monding van de Nieuwe Waterweg. De locatie is ook wel bekend bij vogelaars, omdat hier geregeld zeldzame vogels tijdens hun trek stranden. De vegetatie is schraal en zandig en heeft wat weg van dynamisch duingrasland. Hier bloeit ook de voedselplant. Aan de oostzijde ligt een talud van stortsteen met een lengte van circa 100 meter. De stenen variëren in omvang van een halve tot meer dan een meter doorsnede. Dankzij de oostelijk geëxponeerde ligging warmen de stenen op een zonnige ochtend snel op. Bovendien is het talud beschut tegen invloed van zeewind en golfslag. Er groeien dan ook bosschages van vlier en braam, wat zorgt voor extra beschutting.
Ingang van een zwaluwbijennest, gemetseld in een holte in een steen. Foto Niels Godijn.
De combinatie van de vereiste biotoopvoorwaarden – nesthabitat en voedselplant – maakt dat maar weinig plekken in Nederland geschikt zijn als leefgebied van de zwaluwbij. De kunstmatige wereld van de Maasvlakte voldoet hier geheel toevallig aan. Hoe de bijen in staat zijn geweest dit geschikte snippertje leefgebied te vinden is onbekend. De locatie in haar huidige vorm bestaat pas sinds omstreeks 2000, dus ouder dan 20 jaar kan de populatie niet zijn.
Luister hier naar een radioreportage van Vroege Vogels uit de uitzending van 26 juli 2020. Tijdvak 09.00-10.00 vanaf minuut 18.
Tekst: Linde Slikboer & Niels Godijn