Bijen zijn er in vele soorten en maten. Hommels zijn grote, dikke bijen met een wollige, kleurrijke beharing. Andere bijen zijn juist klein, slank en bijna kaal. De kleuren variëren van geheel zwart of metaalgroen tot bontgekleurd met rode, witte of gele vlekken. Hierdoor kan het lastig zijn om bijen te onderscheiden van zweefvliegen en wespen.
Met ondergenoemde kenmerken zullen veel bijen van zweefvliegen en wespen te onderscheiden zijn, maar vooral in het begin is het soms nog lastig. In het veld komt het dan aan op ervaring. Onder een microscoop kun je ook naar andere kenmerken kijken. Zie voor deze microscopische verschillen de tekst Bij of wesp? in het hoofdstuk Bijen determineren uit het boek De Nederlandse bijen.
Verschillen met zweefvliegen
Sommige zweefvliegen lijken door hun beharing sterk op bijen, maar verschillen hiervan doordat zij twee vleugels hebben. Bijen hebben vier vleugels. De voor- en achtervleugels van bijen liggen echter vaak over elkaar, zodat lijkt alsof ze maar twee vleugels hebben. In de praktijk is het makkelijker om naar de lengte van de voelsprieten op de kop te kijken: bijen hebben lange sprieten, zweefvliegen meestal korte. Ook hebben bijen kaken onderaan kun kop, vliegen hebben alleen een tong.
Verschillen met wespen
Veel bijen zijn door hun lange beharing van wespen te onderscheiden. Wespen zijn veel kaler. Ook hebben bijen vaak een bosje extra lange haren aan hun achterpoten, waarmee ze stuifmeel verzamelen. Bij sommige bijen zitten deze speciale haren aan de onderkant van hun achterlijf. Wespen hebben nooit zulke lange haren aan poten of achterlijf.
Er zijn echter ook bijen (zoals wespbijen en maskerbijen) die bijna kaal zijn en een zwart met geel, wit of rood kleurenpatroon hebben, waardoor ze erg op wespen lijken. Wespen hebben altijd een slanke tars van de achterpoot, terwijl bij bijen het eerste tarslid van de achterpoot vaak verbreed is. Veel graafwespen zijn van bijen te onderscheiden doordat ze een zilver- of goudkleurig 'snorretje' op de voorkant van hun kop hebben.
Ook in gedrag is er een belangrijk verschil tussen bijen en wespen. Bijen verzamelen stuifmeel op bloemen, dat ze naar hun nest transporteren. Wespen zijn ook wel op bloemen te vinden, maar drinken daar alleen nectar en verzamelen geen stuifmeel. Voor hun larven verzamelen wespen dierlijk voedsel. Een insect dat een prooi vangt of transporteert is dus nooit een bij. Een insect dat stuifmeel verzamelt is nooit een wesp.